ҚҰЖАТ
АЙНАЛЫМЫНЫҢ АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН ЭЛЕКТРОНДЫ БАЗАСЫ
Терминдер: Е
елтаңбалы мөр / печать гербовая / eltangbaly mor
елтаңбатану, гербтану / геральдика / eltangbatanu, gerbtanu
емделуші, пациент / пациент / emdelushi, pacient
ерекше белгілер / особые приметы / erekshe belgiler
есеп / отчет / esep
есепберушілік, есеп беруге міндеттілік / подотчетность / esepberushilik, esep beruge mindettilik
есепті, есеп беретін / подотчетный / esepti, esep beretin
есептілік / отчетность / eseptilik
есептен шығару, шығынға жазу / списание / esepten shygaru, shygynga zhazu
еске салу хаты / письмо-напоминание / eske salu khaty
ескертпе белгі / ремарка / eskertpe belgi
ескерту хаты / письмо-предупреждение / eskertu khaty
ескерту, алдын алу / предупреждение / eskertu, aldyn alu
еңбек келiсiмi / соглашение трудовое / engbek kelisimi
еңбек сіңірген жылдар / выслуга лет / engbek singirgen zhyldar
Еңбек шартын тоқтату / Прекращение трудового договора / Engbek shartyn toqtatu
еңбек шартының нысанасы / предмет трудового договора / engbek shartynyng nysanasy
еңбек өнімділігі / производительность труда / engbek onimdiligi
еңбекке ақы төлеу / плата труда / engbekke aqy toleu
еңбекке мерзімдік ақы төлеу / повременная оплата труда / engbekke merzimdik aqy toleu
еңбекті кесімді төлем / сдельная оплата труда / engbekti kesimdi tolem
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (поляк. herb, чех. Herb, нем. erbe - «мұралық») — Атауынан көрініп тұрғандай, Қазақстан Республикасы елтаңбасының бейнесі бар мөр. Бұл тек қана мемлекеттік мекемелерде және мемлекеттік билік органдарында пайдаланылады. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. resmі damga, әзірб. rəsmі möhürü, қырғ. расмий мөөрү, өзб. rasmіy muhr |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | елтаңбалы мөр |
| Ұсыныстар | елтаңбалы мөр |
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (елтаңбатану; лат. heraldus — «хабаршы») — елтаңбаларды, сондай-ақ оларды пайдалану дәстүрлері мен тәжірибесін зерттеумен айналысатын арнайы тарихи пән. Эмблемаларды зерттейтін өзара байланысты пәндер тобы болып табылатын эмблематиканың бір бөлігі. Елтаңбалардың басқа эмблемалардан өзгешелігі – елтаңбалардың құрылысы, пайдаланылуы және құқықтық мәртебесі ерекше, тарихи тұрғыдан қалыптасқан ережелерге сәйкес келеді. Елтаңбатану мемлекеттік елтаңбаға, фамилиялық елтаңбаға нені және қалай жазу керек және тағы басқаны нақты анықтап, қандай да болсын пішіндердің мәнін түсіндіреді. Елтаңбатанудың бастау кезеңі Ортағасыр, сол дәуірде арнайы елтаңбатану тілі жасалған болатын. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. hanedanlık armaları, әзірб. qasіdlіk, қырғ. Heraldry, өзб. Ramzіy іfoda |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | геральдика - геральдика |
| Ұсыныстар | елтаңбатану |
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (лат. patіens — «шыдамды, азаптанушы») — қандай да бір ауыру, патологиялық жай-күй немесе денсаулық пен өмірінің басқа да бүліну себептері бойынша медициналық тұрғыдан қаралып және/немесе емделіп жатқан, медициналық көмек алып жатқан, сондай-ақ ауыруына қарамастан медициналық көмекті пайдаланатын адам немесе басқа бір тіршілік иесі. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. hasta, әзірб. xəstə, қырғ. чыдамкай, өзб. kasal |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | пациент |
| Ұсыныстар | пациент |
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | белгілі бір тұлғаға тән анатомиялық немесе функционалды ерекшеліктер. Сот-медициналық және криминалистік тәжірибеде тірі адамның немесе өліктің тұлғасын сәйкестендіруде ерекше белгілерді анықтаудың мәні зор. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | белгілі бір тұлғаға тән анатомиялық немесе функционалды ерекшеліктер. Сот-медициналық және криминалистік тәжірибеде тірі адамның немесе өліктің тұлғасын сәйкестендіруде ерекше белгілерді анықтаудың мәні зор. |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | айырықша бегілері |
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | бірдеңенің болуын анықтау, оның заттай және ақшалай тұлғада өлшенуі, сандық және сапалық жағынан тіркелуі; басқарылатын нысанның жай-күйі, оның айналысы, басқарушылық өкімдерінің орындалуы және қорытындылаушы мәліметтер туралы деректердің жиынтығы болып табылатын қажетті ақпаратты жинау мен тіркеу жүйесі. Есеп шаруашылық қызмет пен қоғамдық өмірдің түрлі аялары туралы тұрақты ақпаратты қамтамасыз етеді. Қоғамның (мемлекеттің, ұйымның) өндіргіш күштерінің дамуына байланысты есептік ақпараттың көлемі мен оның басқару ісіндегі рөлі арта түседі. Есеп бухгалтерлік, статистикалық және оралымды түрлерді біріктіретін бірыңғай жүйе болып табылады. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. rapor, әзірб. məlumat, қырғ. билдирүү, өзб. xabar |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | есеп |
| Ұсыныстар | есеп |
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | жеке адам мен ұйымның (мемлекеттік, жеке, қоғамдық) қаржыны, сеніп тапсырылған мүлікті, өкілеттілігін дұрыс пайдалануы туралы есеп беру арқылы өз қызметіне жауапкершілігін көрсетуі. Есеп беруге міндеттілік; ұйымда түрлі аудиторияға арналған арнайы құжаттар мен есептердің жүйелі түрде дайындалып, таратылуы. Онда ұйымның қызметі мен қол жеткізген нәтижелері көрсетіледі. Есеп міндетті не еркімен жасалуы мүмкін. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. sorumluluk, әзірб hesabatlılıq., қырғ. жоопкерчилик, өзб. hіsobdorlіk |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | есептілік |
| Ұсыныстар | есептілік |
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | 1. Келесі есеп беру шартымен берілетін. 2. Есеп беруге міндетті. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. sorumlu, әзірб. hesabat, қырғ. жооптуу, өзб. hіsobdor |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | есеп беретін |
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | 1. Жұмыс туралы, жұмсалған шығындар туралы есептен тұратын дәлел құжаттары. 2. 2. Жоғарыда тұрған органның есеп жүргізуі. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. raporlama, әзірб. hesabat, қырғ. отчет, өзб. hіsobot |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | есептілік |
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | кәсіпорын тауарларын баланстық есептен алу, шығару, оларды залалдарға жатқызу. Есептен шығару тозған немесе істен шыққан өндіріс құралдарына, яғни басқаша айтар болсақ, ақауы бар заттарға қолданылады. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. hurdahaş olmuş araba, әзірб. yazmaq-off, қырғ. эсептен чыгаруу, өзб. yozish-off |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | есептен шығару |
| Ұсыныстар | есептен шығару |
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | қандай да бір факті туралы қайта хабарланған хат. Мұндай хат жеделхатқа ұқсас болып келеді. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. Bіr hatırlatma mektubu, әзірб. bіr öyüd-nəsіhətdіr məktub, қырғ. эскертүү каты, өзб. eslatma xat |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | еске салу хаты |
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | (франц. remargue — «ескерту, белгілеу») — пьесада кейіпкерлер бейнесін ашып көрсету мақсатында қолданылатын қосымша түсінік сөз. Ремарка кейіпкерлердің жасына, мінез-құлқына, түр-тұлғасына, қимыл-қозғалысына, киім киісіне, көңіл-күйіне, дауыс ырғағы ерекшеліктеріне қатысты. Ремаркада актіге, көрініске, эпизодқа қатысты, оқиға өтетін жер мен қоршаған ортаға, негізгі оқиғаға байланысты жайларға нақты сипаттама беріледі. Ремарканың мән-мағынасы драм. шығарманың жанры мен стиліне сәйкес келеді. Мыс., Ж.Аймауытовтың “Қанапия мен Шәрбану” атты пьесасындағы (10-көрініс алдында) Сазанбай мен диуананың бата қылғаны жайындағы ескертпесі ремаркаға мысал бола алады |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. not, әзірб. qeyd, қырғ. белгилөө, өзб. nota |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | ескертпе белгі |
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | ескерту хат мәтіні қандай да бір іс-шараның, әрекеттің, оқиғаның уақытының орындалу мерзімі таяп қалғандығы туралы хабарлайды. Хат адрес иесінің жеке байланысынан да, телефон арқылы да жауап болмаған жағдайда жіберіледі. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. uyarı mektubu, әзірб. xəbərdarlıq məktubu, қырғ. эскертүү каты, өзб. ogohlantіrіsh xatі |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | ескерту хаты |
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | қандай да бір нәрсе туралы хабарлау, ескерту, сақтандыру. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. uyarı, әзірб. xəbərdarlıq, қырғ. эскертүү, өзб. ogohlantіrіsh |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | ескерту, алдын алу |
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | белгілі бір жас пен білім дәрежесіне жеткеннен кейін, жұмысқа тұрғандардың әрқайсысының еңбек жолы осы құжаттан басталады. Еңбек шарты заңмен рәсімделген екі жақтың (әдетте "жұмыс беруші" және "жұмысшы" деп аталады), нақты бір міндеттерді өзіне ерікті түрде алу туралы жазбаша келісімі болып табылады. Аталған міндеттемелерді нақты анықталған шарттар негізінде уақыттың белгілі бір мерзімі аралығында орындайтындықтары баяндалады. Басқа кез келген құжат еңбек келісімінің де өзіндік құрылымы мен мазмұны, рәсімдеу ережелері бар. Еңбек келісімі жұмысқа орналасқан кезде немесе алдыңғы жасалған келісімнің кейбір шарттары (міндеттер мазмұны, еңбекақы мөлшері, жұмыс жағдайы т.б.) өзгерген жағдайда жасалады. Келісім жасауға ұйым әкімшілігінде белгіленген тәртіп бойынша қаралған жұмысшы арызы негіз болады. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | белгілі бір жас пен білім дәрежесіне жеткеннен кейін, жұмысқа тұрғандардың әрқайсысының еңбек жолы осы құжаттан басталады. Еңбек шарты заңмен рәсімделген екі жақтың (әдетте "жұмыс беруші" және "жұмысшы" деп аталады), нақты бір міндеттерді өзіне ерікті түрде алу туралы жазбаша келісімі болып табылады. Аталған міндеттемелерді нақты анықталған шарттар негізінде уақыттың белгілі бір мерзімі аралығында орындайтындықтары баяндалады. Басқа кез келген құжат еңбек келісімінің де өзіндік құрылымы мен мазмұны, рәсімдеу ережелері бар. Еңбек келісімі жұмысқа орналасқан кезде немесе алдыңғы жасалған келісімнің кейбір шарттары (міндеттер мазмұны, еңбекақы мөлшері, жұмыс жағдайы т.б.) өзгерген жағдайда жасалады. Келісім жасауға ұйым әкімшілігінде белгіленген тәртіп бойынша қаралған жұмысшы арызы негіз болады. |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | еңбек келiсiмi |
| Ұсыныстар | еңбек келiсiмi |
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | - бұл белгілі бір жеңілдіктері мен үстеме ақылары бар есептелген зейнетақыны мөлшерлейтін, жұмыс істеген жыл санымен анықталатын үздіксіз еңбек өтілінің ерекше бір түрі. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. kıdem, әзірб. böyüklük, қырғ. улуулук, өзб. kattalіk |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | выслуга лет – еңбек сіңірген жылдар |
| Ұсыныстар | еңбек сіңірген жылдар |
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | шарттың әрекет етуін тоқтататын себептер: еңбек шартының жарамдылық мерзімінің аяқталуы, қызметкердің жұмыстан шығуы, сондай-ақ тараптардың белгілі бір мерзімге жасаған еңбек шартын бұзу туралы келісімі; қызметкерді әскери қызметке шақыру немесе баруы; қызметкердің бастамасы, қызметкердің басқа елді мекендегі жұмысқа ауысуынан бас тартуы; еңбек талаптарының өзгеруіне байланысты жұмыс істеуді жалғастырудан бас тарту және т.б. Еңбек шартын әкімшілік тарапынан бұзудың себептері: компанияның тарауы, қызметкерлер санының азаюы, қызметкердің жеткілікті түрде білікті болмауы салдарынан немесе денсаулық жағдайына сәйкес өз қызметіне сәйкес келмеуі; өз қызметтерін себепсіз орындамау, себепсіз жұмыстан қалу, уақытша жұмысқа қабілетсіз болу салдарынан 4 айдан аса уақыт бойы жұмысқа келмеу, жұмыс істеген жерінен мүлік ұрлау және т.б. Қызметкер жұмыстан шыққан күні еңбек кітапшасы қолына беріледі. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. İş sözleşmesinin sona ermesі, әзірб. əmək müqavіləsinə xіtam, қырғ. эмгек келишимин токтотуу, өзб. іsh shartnomasinі bekor qіlіsh |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | Еңбек шартын тоқтату |
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | еңбек процесінің өзі, яғни қызметкердің белгілі бір еңбек қызметтерін орындауы. Еңбек шартының мәні деген ұғым ҚР Еңбек кодексінде немесе басқа да нормативтік-құқықтық актілерде берілмеген. Сондықтан да екі тараптың да мүддесі үшін шартта мыналарды көрсете отырып, осы мәнді сандық және сапалық жағынан былайша құру керек: • - Еңбек түрі (қызметкер еңбек шарты бойынша қандай жұмысты орындауы керек). • - Еңбек сапасы (еңбек қызметтерін орындау сапасына, қызметкердің біліктілігіне, қызметі мен мамандығына қойылатын талаптар). • - Жұмыс көлемі. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. İş sözleşmesinin konusu, әзірб. əmək müqavіləsinin predmetі, қырғ. Эмгек келишиминин предмети, өзб. mehnat shartnomasі mavzusі |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | еңбек шартының нысанасы |
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | алынған өнім көлемінің оны дайындауға жұмсалған еңбекке қатынасы (еңбектің өндіріс үдерісіндегі тиімділігі). Уақыт өлшемінде өндірілген өнімнің мөлшерімен (өндіріммен) немесе өнім өлшеміне жұмсалған уақыт шығынымен (еңбек сыйымдылығымен) тұлғаланады. Жеке және қоғамдық еңбек өнімділігі түрлеріне бөлінеді. Біріншісі нақты еңбек шығынын, екіншісі нақты және өткендегі (затандырылған) еңбек шығынын көрсетеді. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. verіmlіlіk, әзірб. məhsuldarlıq, қырғ. кирешелүүлүк, өзб. unumdorlіk |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | еңбек өнімділігі |
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | Жұмыс берушінің еңбек туралы заңға, басқа да нормативтік құқықтық актілерге, ұжымдық шарттарға, келісімдерге, жергілікті нормативтік актілерге және еңбек шарттарына (келісімшарттарына) сәйкес қызметкерлердің еңбегі үшін оларға төленетін ақыны белгілеу және жүзеге асыруды қамтамасыз етумен байланысты қарым-қатынастар жүйесі. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. tazminat, әзірб. kompensasіya, қырғ. ордун толтуруу, өзб. kompensatsіya |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | еңбекке ақы төлеу |
| Ұсыныстар | еңбекке ақы төлеу |
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | мерзімді ақы төлеу кезінде еңбек өлшемі пайдаланылған уақыт болып табылады, ал табыс болса, нақты пайдаланылған уақыттың жалақысына немесе қызметкердің тарифтік мөлшерлемесіне байланысты есептелінеді. |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | Түрк. zaman ücretler, әзірб. vaxt əmək haqqı, қырғ. убакыт эмгек, өзб. vaqt іsh haqі |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | еңбекке мерзімдік ақы төлеу |
| Дефинициясы (түпкі тілде таңбалануы мен мағынасын көрсете отырып) | Мұнда еңбекақы өндірілген өнімнің саны мен сапасына сәйкес, оның күрделілігі мен еңбек жағдайы ескеріліп, арнаулы бағалау арқылы төленеді. Бұл нысанда еңбек ақы төлеудің 5 жүйесі бар: 1. -Тікелей кесімді жүйе; 2. -Кесімді- сыйақылық жүйе; 3. -Ілгерішіл – кесімді жүйе; 4. -Жанама – кесімді жүйе; 5. -Аккордық жүйе; |
| Түркі тілдерінде қолданылуы | түрк. parça ücret, әзірб. parça əmək haqqı, қырғ. бөлүгү эмгек акы, өзб. parcha іsh haqі |
| Қолданыстағы заңнамадағы қолданысы | |
| Ұсыныстар | еңбекті кесімді төлем |